Opis
Cechy charakterystyczne Cisu
Cis (Tаxus) – rodzaj wiecznie zielonych drzew lub krzewów należący do rodziny cisowatych (Taxaceae). Te starożytne rośliny długowieczne występują przeważnie na półkuli północnej, jednak obecnie w środowisku naturalnym spotyka się je rzadko. Cis ma bardzo cenne drewno, właśnie wskutek masowego wycinania rośliny te szybko przeszły do kategorii zagrożonych.
Zdaniem większości lingwistów rosyjski wyraz «tis» oraz łaciński «taxus» pochodzą od indoeuropejskiego rdzenia teg/tog, co oznacza «gruby, gęsty», czyli nazwa rośliny wskazuje na jej potęgę i kształtność.
Cis ma głębokie korzenie, które pozwalają otrzymywać wodę z głębi ziemi, użebrowany pień pokryty łuskowatą korą czerwonego lub burego ubarwienia, gęstą i rozłożystą koronę. Pędy skierowane są tak poziomo, jak i pionowo. Gałęzie rozmieszczone są okółkowo. Na górnej stronie płaskich liści (igieł) jest wyraźnie widoczna żyłka, a od spodu widnieją dwa paski żółto-zielonego koloru. Nieduże owalne nasiona znajdujące się w osnówce (pozornie podobna jest do jagód, zwykle ma czerwone ubarwienie, w literaturze fachowej nosi nazwę «arylus»), dojrzewają jesienią. Drewno Cisa posiada bakteriobójcze właściwości, to zawsze ujmuje ogrodników chcących stworzyć nie tylko atrakcyjną kompozycję z roślin, lecz również oczyścić powietrze z chorobotwórczych bakterii. Ciekawy jest fakt, że w czasie poważnych epidemii, żeby uchronić się przed chorobami, z drewna Cisu często budowano domy i robiono meble. Ależ uwzględnijcie, że z tym drzewem trzeba postępować bardzo ostrożnie, ponieważ wszystkie jego części, oprócz osnówki (bez nasion), są trujące. Największa ilość alkaloidów zawarta jest w igłach. W czasach starożytnych, chcąc otruć osobę częstowano ją winem w pucharze z cisowego drzewa.
Rodzaj Cis jest reprezentowany przez nie więcej niż 8 gatunków, które różnią się w zasadzie miejscem występowania, ubarwieniem igieł i wysokością drzewa (niektóre gatunki, występujące na Kaukazie, mogą osiągać 30 metrów wysokości, podczas gdy w Europie rośliny te wznoszą się nad poziomem ziemi przeciętnie tylko o 10 metrów).
Cis kanadyjski (Tаxus cаnadensis) – krzew o wysokości do 2 m charakteryzujący się krótkimi pędami, wygiętymi i zaostrzonymi igłami żółto-zielonego ubarwienia. W ogrodach zwykle uprawiane są niskie odmiany: «Аurea» – krzew o wysokości do 1 m, o gęstych gałęziach i drobnych igłach żółtego ubarwienia; «Pyrаmidalis» – krzew o piramidalnej koronie i igłach o różnej długości (na wierzchołku krótsze, niż w dolnej części rośliny).
Cis japoński (Tаxus cuspidаta) – może być tak krzewem osiągającym nie więcej niż 1,5 metra wysokości, jak i wysokim drzewem do 15 m wysokości, z wierzchu liście są ciemnozielone, od spodu – bardziej jasnego ubarwienia, kora jest różowego koloru. Istnieje mnóstwo ozdobnych form: «Соlumnaris» – o kolumnowej koronie; «Densа» – o wysokości około 1 m, szerokiej koronie i krótkich pędach; «Еxpansа» – o koronie w kształcie wazy; «Minimа» – krzew o wysokości do 30 cm, rozgałęzionych pędach i błyszczących igłach zielonego odcienia; «Nanа» – wyrasta do 1 m wysokości, wyróżnia się szerokimi gałęziami i zaostrzonymi igłami o długości około 2 cm.
Cis krótkolistny lub krótkoigłowy (Тахus brevifoliа) – o wysokości około 10 m, o jajowato-stożkowatej koronie, zwisających gałęziach i dwurzędowych zaostrzonych igłach żółto-zielonego ubarwienia.
Cis pospolity (Тахus baccatа) – bardzo popularny gatunek w naszych ogrodach i parkach, mający mnóstwo ozdobnych odmian: o opadającej koronie, kulistej koronie, ciekawym złocistym ubarwieniu igieł i inne. Jednak jego niedostateczna zimotrwałość (w odróżnieniu od wymienionych wyżej gatunków) często nie pozwala na uprawę tej rośliny bez osłony i dodatkowych kłopotów.
Cis pośredni (Tаxus mediа) – szeroko rozpowszechniony gatunek łączący w sobie cechy charakterystyczne Cisu pospolitego i japońskiego. Gałęzie tego drzewa mają oliwkowozielone ubarwienie.
Cisy bardzo dobrze znoszą obcięcie (pożądany kształt korony zachowuje się na długo) oraz przesadzenie (nawet w dojrzałym wieku), dlatego są idealnymi roślinami do tworzenia w ogrodzie żywopłotów, bordiur i różnych ozdobnych figur. Drzewa te doskonale wyglądają w sąsiedztwie róż, oczarów, magnolii i tawułki.
Sekrety udanej uprawy Cisu
Cis najlepiej rozwija się w oświetlonych miejscach, chociaż cień też znosi doskonale, może rosnąć nawet w tych miejscach, gdzie inne rośliny iglaste nie rosną. Cis preferuje wilgotne powietrze i wapniste gleby, dobrze znosi zanieczyszczenie gazami i nie wymaga specjalnej pielęgnacji. Dojrzałe drzewa są bardzo zimotrwałe (wytrzymują mrozy do –40 °С), całkiem młode Cisy osłaniane są na zimę świerczyną. Osłonę zdejmuje się dopiero w kwietniu, ponieważ pomaga ona chronić młode igły przed oparzeniami wczesnego wiosennego słońca. Pożądane jest zapewnienie Cisowi drenażu z tłuczonej cegły warstwa około 20 cm, ponieważ ta roślina nie lubi nadmiernego nawilżenia.
Cisy rosną wolno, dlatego najczęściej hoduje się je z sadzonek. Ważne jest żeby do sadzenia wybrać miejsce chronione przed wiatrem i bezpośrednimi promieniami słonecznymi. Na dnie dołu sadzeniowego umieścić drenaż, wprowadzić nawóz kompleksowy i zagłębić roślinę na 60-70 cm tak, żeby szyjka korzeniowa była na poziomie gleby. Najbardziej odpowiednim gruntem jest mieszanina ziemi darniowej, torfu i piasku. Przy grupowych nasadzeniach w zależności od gatunku należy zachować odległość 0,5-3 metry pomiędzy roślinami. Młode drzewa (przez pierwsze 3 lata) raz w miesiącu podlewamy (10 litrów wody na roślinę), opielamy, spulchniamy glebę wokół pnia, dwa razy w miesiącu opryskujemy pędy wodą i jesienią ściółkujemy torfem lub trocinami (warstwą około 10 cm).
Cis rozmnażamy poprzez nasiona i sadzonkowanie.
Nasiona wysiewamy w inspekt przed zimą lub wiosną (po uprzednim moczeniu i stratyfikacji w ciągu 6-7 miesięcy przy temperaturze 3-5 °С), jednak wschodzą one z trudem i często kiełkują dopiero po 2-4 latach.
Jako sadzonki wykorzystujemy 4-5-letnie pędy o długości do 20 cm, pożądane jest z «piętką», ponieważ lepiej się zakorzeniają. We wrześniu-październiku pędy ścinamy, z ich dolnej części usuwamy igły i wysadzamy sadzonki w skrzynki z mieszaniną piasku i torfu, a w maju przesadzamy do otwartego gruntu. Także odmianowe Cisy dość często rozmnażamy poprzez odkłady i szczepienie – w lutym-marcu.
Ewentualne trudności
Drzewa mogą być zaatakowane przez Oligotrophus taxi, Aonidiella taxus oraz Parthenolecanium pomeranicum. Owady te oraz ich larwy sprzyjają brązowieniu i usychaniu igieł. Przy wykryciu szkodników porażone pędy należy usunąć, a pozostałe części drzew opryskać malationem.
Cisowi może także szkodzić sówka choinówka i Pseudohermenias clausthaliana. Porażone odcinki rośliny obrabiamy roztworem mydlanym lub preparatami chemicznymi.
Przy nieprzestrzeganiu zasad agrotechniki Cis czasem choruje na fuzariozę, brunatną pleśń śniegową, martwicę, suchą zgniliznę, zgniliznę pnia drzewa. Tych chorób grzybiczych można uniknąć, jeśli zapewnimy drzewom dobry drenaż. Pożyteczne są także opryskiwania profilaktyczne preparatami zawierającymi miedź.