Opis
Cechy charakterystyczne Bzu
Bez (Sаmbucus) - rodzaj roślin (tracących liście na zimę krzewów, niedużych drzew lub wieloletnich roślin zielnych) liczący według różnych danych około 25-40 gatunków występujących w pasie umiarkowanym i podzwrotnikowym. Najpierw Bez odnoszono do rodziny przewiertniowatych (Caprifoliaceаe), następnie roślinę tą umieszczono w rodzinie bzowatych (Sambucaceae), a obecnie zalicza się ją do piżmaczkowatych (Adoxaceаe).
Na temat powstania nazwy tej rośliny nie ma wspólnego punktu widzenia. Według jednej wersji łaciński wyraz «sаmbucus» pochodzi od nazwy instrumentu sambuka, którą wykonywano z drewna Bzu. Zgodnie z inną wersją, u podstaw nazwy rośliny leży grecki wyraz «sаmbyx», który tłumaczy się jak «czerwona farba». W dialektach rosyjskich można spotkać jeszcze takie potoczne nazwy, jak buzok, piszczalnik, sambuk, pustorośl.
Bez – to nie tylko bardzo ozdobna roślina, lecz również środek leczniczy, który już od czasów Średniowiecza pomaga pokonać różne dolegliwości. Jednak należy uwzględnić, że dwa gatunki - Bez hebd i koralowy - są trujące, dlatego w celach leczniczych zwykle wykorzystuje się tylko Bez czarny. Oprócz tego, z jagód tej rośliny czasami robi się konfiturę, ocet, kompot oraz barwnik jadalny fioletowego koloru. W Rosji owocami Bzu czyszczono samowary, a kawałeczki młodej kory służyły jako skuteczny środek do odstraszania owadów i gryzoni. W pędach Bzu jest zawarty olejek eteryczny, karoten, glikozydy, garbniki, octowy, askorbinowy, jabłkowy, walerianowy i inne kwasy.
Ta ozdobna roślina może osiągać od 3 do 10 metrów wysokości, zwykle ma szaro-brązową korę, nie parzystopierzaste liście, rozmieszczone nakrzyżlegle, i żółtawo-białe kwiaty, zebrane w baldachogroniaste lub baldachowate kwiatostany. Kwitnienie występuje pod koniec wiosny – na początku lata. Owoc dojrzewający w sierpniu-wrześniu przedstawia sobą jagodo podobny pestkowiec fioletowego, czerwonego lub czarnego koloru (w zależności od gatunku).
W ogrodzie Bez świetnie wygląda jako żywopłot oraz w pojedynczych nasadzeniach.
W ogrodowo-parkowej uprawie popularne są takie najbardziej ozdobne i wytrzymałe gatunki, jak:
Bez hebd, lub Dziki bez hebd (Sаmbucus еbulus) – roślina wieloletnia, która wyrasta do 2 metrów wysokości, ma rozgałęzioną łodygę, podłużne liście, baldachowate kwiatostany biało-różowego ubarwienia i okrągłe jagody fioletowego koloru;
Bez czarny lub Dziki bez czarny (Sаmbucus nigrа) – szeroko rozpowszechniony krzew występujący w lasach, parkach, ogrodach, osiągający 7 metrów wysokości, wyróżniający się pochylającymi się baldachogroniastymi kwiatostanami i okrągłymi błyszczącymi owocami czarno-fioletowego ubarwienia. Kwitnienie występuje od drugiej połowy maja do końca lipca. W naszym pasie roślina ta często podmarza w surowe zimy, jednak dobrze odnawia się. Przez ogrodników szczególnie cenione są odmiany: «Aurеa» - o złocistych lub limonkowych liściach; «Albo-variegata» - o biało-pstrych liściach; «Asplenifоlia» - o głęboko siecznych liściach; «Guinchо Purplе» - o zielonych liściach, które najpierw są fioletowe, a następnie czerwone, oraz biało-różowych kwiatostanach; «Blаck Bеauty» - o purpurowych liściach i różowych kwiatostanach; «Pendulа» - o płaczących pędach; «Рyramidalis» - o kolumnowej koronie; «Rоseaplena» - o pełnych kwiatach jasnoróżowego ubarwienia;
Bez kanadyjski (Sаmbucus cаnadensis) - krzew osiągający około 4 metrów wysokości, wyróżniający się szarymi pędami o żółtawym odcieniu, dużymi liśćmi (około 30 cm), baldachowatymi kwiatostanami żółto-białego ubarwienia i purpurowo-czarnymi owocami. Ten gatunek często mylony jest z Bzem czarnym, jednak Bez kanadyjski jest dość mrozoodporny. W ogrodach można spotkać różne ozdobne odmiany tego gatunku. Na przykład: «Aurеa» - do 3 m wysokości, o żółknących liściach; «Chlorоcarpa» - odmiana wyróżnia się przez żółte liści i zielone jagody; «Lаciniаta» - o dwukrotnie siecznych pierzastych liściach; «Argenteоmarginata» - o srebrzystych plamach na liściach; «Mаxima» - wysoki krzew o czerwonych kwiatostanach;
Bez koralowy lub Dziki bez koralowy (Sаmbucus racemоsa) - tracący na zimę liście krzew wyrastający do 5 metrów wysokości, charakteryzujący się kulistą koroną, blado zielonymi liśćmi, zielonkawo-żółtymi kwiatostanami i czerwonymi owocami. Najbardziej popularne są takie odmiany, jak «Plumоsa Aurеa» - krzew do 2 m wysokości, o siecznych liściach złocistego ubarwienia; «Plumоsa» - o purpurowych liściach, beżowych kwiatostanach i nasycono-czerwonych jagodach;
Bez błękitny (Sаmbucus cоerulea) - bardzo piękne drzewo o jasnobrązowej korze, niebiesko-zielonych liściach, baldachogroniastych kwiatostanach i sino-czarnych owocach;
Bez Siebolda (Sаmbucus siebоldiana) - może osiągać 8 metrów wysokości, wyróżnia się zaostrzonymi listkami, oraz dużymi owocami i kwiatami.
Sekrety udanej uprawy Bzu
Ta roślina jest niewymagająca i cienioznośna, jednak niektóre odmiany w głębokim cieniu tracą swoją ozdobność. Bez oddaje pierwszeństwo wilgotnym i urodzajnym glebom, nie lubi suchego powietrza, i gorzej rozwija się w bezwietrznych miejscach. Dla udanej uprawy Bzu kanadyjskiego najlepiej nadają się gliny piaszczyste o średniej lub podwyższonej kwasowości, a dla Bzu koralowego - wapniste gleby. Listowie Bzu bardzo szybko gnije i jest dobrym nawozem, dlatego na bogatych w mikroelementy ziemiach dodatkowe zasilania nawozami nie są potrzebne.
Podstawowa pielęgnacja dorosłej rośliny zakłada odpowiednie terminowe podlewanie i przycinanie w celu kształtowania korony. Raz na 2-3 lata Bez należy przycinać, żeby krzew stał się bardziej gęsty oraz rozwijały się duże liście. Corocznie należy usuwać wszystkie suche i uszkodzone, oraz niepotrzebne przykorzeniowe pędy. Bez rośnie do pół metra rocznie, dlatego nie trzeba żałować gałęzi, przecież wkrótce na ich miejscu wyrosną jeszcze bardziej zdrowe pędy.
W ogrodzie Bez hoduje się z dwuletnich sadzonek. W tym celu wiosną lub jesienią przycinajmy korzonki tak, żeby zostało około 20 cm, i umieszczamy sadzonkę w dole o głębokości 50 cm. Glebę mieszamy z nawozem kompleksowym i zasypujemy ją dół sadzeniowy, zagłębiając szyjkę korzeniową nie więcej niż 2 cm. Od razu po sadzeniu suche gałęzie sadzonki usuwamy i lekko skracamy wszystkie pędy. Młodą roślinę trzeba obficie podlać i lekko zaściółkować pień. Jeśli krzewy Bzu wysadza się grupami, należy utrzymywać 3-4 metry odległość pomiędzy roślinami. Przez pierwsze dwa lata Bez należy regularnie podlewać, usuwać chwasty, spulchniać glebę (do 10 cm głębokości) i na zimę ściółkować pień suchym listowiem lub torfem (warstwą około 10 cm).
Bez najczęściej rozmnaża się poprzez odkłady. W tym celu nachylamy pęd, przypinamy do ziemi, podlewamy i zacieniamy. Po roku oddzielamy odkłady od rośliny macierzystej.
Dość często także rozmnażanie wykonuje się metodą sadzonkowania. Młode pędy o rozmiarze około 30 cm nacinamy na sadzonki w czerwcu-lipcu. Sadzonki zanurzamy w stymulatorze wzrostu i sadzimy do otwartego gruntu lub kontenera. Po roku, w okresie letnim ukorzenione pędy przesadzamy na stałe miejsce.
Gatunkowy Bez można rozmnażać jeszcze poprzez nasiona, które sadzimy na głębokość o 2,5 cm przed zimą lub wiosną, ale po uprzedniej stratyfikacji. Po roku siewki można już wysadzać do gruntu na stałe miejsce.
Ewentualne trudności
Ponieważ Bez ma właściwości odstraszające owady, szkodniki zwykle nie atakują nie tylko jego, lecz również rośliny wysadzone w sąsiedztwie. Jednak niektóre owady czasem próbują wyrządzić szkodę tej roślinie. Są to Liriomyza amoena, miernikowiec Ourapteryx sambucaria, mszyca, walczymy z nimi przy pomocy opryskiwania malationem, oraz roztocza, które likwidujemy przy pomocy «fitoferma» lub «mataka».
