Opis
Cechy charakterystyczne Gardenii jaśminowatej
Gardenia (Gardenia) — rodzaj tropikalnych wiecznie zielonych krzewów i niedużych drzew przypisany do rodziny marzanowatych (Rubiaceae). Od ponad 250-ciu lat znany jest naukowcom-naturalistom, i to właśnie oni nadali mu masę synonimicznych nazw: Varneria (1759), Thunbergia (1773), Berghias (1776), Sahlbergia (1790), Caquepiria (1791), Piringa (1820), Sulipa (1837), Pleimeris oraz Yangapa (obie — w 1838 roku), Kumbaya (1840), Decameria (1859)… ale status ostatecznego standardu do naszych czasów otrzymał on właściwie, w 1761 roku na cześć Aleksandra Gardena (1730—1791), który urodził się i studiował w Szkocji, w 1752 roku przeprowadził się do Karoliny Południowej, w amerykańskiej wojnie o niepodległość był po stronie pokonanych, w 1783 roku został zmuszony do powrotu do Starego Świata, przeszedł do historii przede wszystkim jako botanik, a następnie lekarz i zoolog. W skrócie mówiąc: próby powiązania nazwy «Gardenia» z angielskim słowem «garden» oznaczającym «ogród» są błędne.
Do rodzaju zalicza się od około 60 do około 250 gatunków. Prawie wszystkie obszary naturalnego występowania są w Indiach, Azji Południowo-Wschodniej, oraz Wschodniej (Chiny, Japonia, w tym wyspy Riukiu), w Afryce i Australii. Być może, jedynym gatunkiem, rosnącym poza wskazanym terytorium, jest Gardenia tahitańska (Gardenia taitensis) lub Tiare — krzewy o wysokości 1,5—3 metry, powszechne w Polinezji Francuskiej, która obejmuje wyspy Markizy, wyspy Tuamotu, wyspy Gambiera, wyspy Towarzystwa, wyspy Tubuai. Znany malarz Paul Gauguin (1848—1903), który zmarł na Markizach, namalował w 1891 roku obraz «Kobieta z kwiatem». Nie ma wątpliwości, że we włosy jego bohaterki jest wpleciony właśnie kwiat Tiare. Aromatyczne kwiaty Gardenii tahitańskiej mogą mieć 6—8 kremowo-białych płatków (czasem skręcają się one, « imitując» śmigło) i osiągać 7,5 centymetra w średnicy.
A czy wiecie, gdzie podziwiać inne gatunki Gardenii? Na przykład, takie jak:
—Gardenia brighamii — małe drzewo z bardzo aromatycznymi pojedynczymi białymi kwiatami;
—Gardenia jardinei — «Australijka» o wysokości do 7 metrów. Otwarte kwiaty — podobne do kwiatów róży, białe, aromatyczne;
—Gardenia speciosa — duży krzew (wysokość do 4,5 metra) z Afryki Zachodniej. Kwiaty demonstrują ciemną purpurę w środku, ciemno-czerwone kropki na gardziołkach i kremowo-białe łopaty;
—Gardenia carinata — wysoki krzew (do 3 metrów wysokości). Masywne rurkowate pojedyncze złocistożółte kwiaty posiadają silny aromat;
—Gardenia spathulifolia — krzew o wysokości do 1,5 metra. Na początku całkiem białe kwiaty później robią się kremowo-żółte;
—Gardenia ochreata — 8-metrowa «Australijka» z białymi kwiatami o średnicy 5 centymetrów;
—Gardenia ovularis — krzew z Australii o wysokości do 2 metrów i 6-cio centymetrowymi białymi kwiatami;
—Gardenia thunbergia — krzew z Afryki Południowej o wysokości do 2,5 metra niosący białe aromatyczne kwiaty;
—Gardenia globosa — 2-metrowa «Afrykanka». Kwiaty — dzwonkowate, białe, języczki w nich są żółte, wydzielają słodki aromat.
Amatorom kwiaciarstwa pokojowego powszechnie oferowana jest tylko Gardenia jaśminowata (Gardenia jasminoides). Może być różnie nazywana: Gardenia Augusta, Gardenia jaśminowata, Peleryna jaśminu— jest to jeden i ten sam gatunek. Uprawiana w Europie wyłącznie dla białych kwiatów (z czasem żółknących) wydzielających potężną falę subtelnego przyjemnego aromatu.
W środowisku naturalnym Gardenia jaśminowata — krzew o wysokości od 1 do 2,4 metra, oraz do 1,5 metra szerokości. Pod dachem — krzaczek o wysokości 45—80 centymetrów. Zwykle kwitnienie przypada na lipiec —październik (lub maj—wrzesień). Kwiaty zwykle są pojedyncze, rzadko zbierają się po 3—6 sztuk w «tarcze». Umieszczone w pachwinach liści (pachwinowe) lub na wierzchołkach pędów (wierzchołkowe). W różnych odmianach występują różne odchylenia od ogólnych «tradycji», na przykład:
— odmiana «First Love» (= «Pierwsza miłość») zaczyna kwitnąć wczesną wiosną, kontynuuje w ciągu całego lata. Może rozkwitać dwa razy w roku. Kwiaty — duże (do 13 centymetrów średnicy) i w dodatku są pełne;
— w odmianie «Flore Pleno» też są duże pełne kwiaty, do tego jeszcze są podwójne;
— w kwiatach odmiany «Fortuneana» («Fortuniana») średnica jest nieco mniejsza (do 10 centymetrów), natomiast wyglądem podobne są on do «różyczek» Kamelii;
— «woskowe» kwiaty w odmianie «Kleim’s Hardy» nie są takie wielkie, rozwijają się wiosną i latem;
— w odmianie «Radicans» są podwójne białe kwiaty;
— odmiana «Riegata» jest bogata nie tylko pełnymi kwiatami, ale też żółtawo-białymi plamami na liściach;
— odmiana «Veitchiana» («Veitchii») szczególnie ceniona za późne kwitnienie: praktycznie do samych świąt Bożego Narodzenia a nawet Nowego Roku cieszy ona wzrok i powonienie podwójnymi pełnymi białymi kwiatami (stosunkowo drobnymi) wśród błyszczących ciemno-zielonych liści.
Wszystkie gatunki i odmiany dobrze kwitną, dopóki się nie zestarzeją. Dlatego można spotkać się z taką radą: nie warto niby to «bawić się» z jednym egzemplarzem dłużej niż 3-4 lata, posadźcie od razu kilka młodych krzewów w różnym wieku.
UWAGA! Niektórzy eksperci wskazują, że Gardenia jaśminowata jest idealna do oranżerii, natomiast w domu hodować ją jest trudno, ponieważ:
1) dla aktywnego kwitnienia potrzebna jest dość wysoka temperatura i wilgotność względna otaczającego powietrza, która dla ludzi nie bardzo jest komfortowa;
2) niestety, nie każdemu dane jest bez reakcji alergicznych długotrwale czuć ten oszałamiający zapach w pomieszczeniu.
Pomyślcie i zdecydujcie: być może rzeczywiście lepiej będzie uprawiać ją w szklarni, а do mieszkania przynosić na krótko jako «gościa» (10—20 dni, jeśli nie mniej)? I jeszcze jedno: na ile ona w ogóle będzie właściwa w dziecięcym pokoju?
Sekrety udanej uprawy Gardenii jaśminowatej
Uwielbia jasne światło, jednak w pełni gorącego letniego dnia potrzebuje osłony przed bezpośrednimi promieniami słonecznymi. Konkretniej: bez dodatkowych warunków nadaje się okno skierowane na wschód lub na zachód; północne zaopatrzcie w źródło sztucznego oświetlenia; południowe — w ruchomy ekran-rozpraszający.
Można «uraczyć» roślinę kąpielami powietrzno-słonecznymi na świeżym powietrzu przed rozpoczęciem kwitnienia, a następnie obowiązkowo sprowadzić pod dach. Uwzględniając, że na etapie pąkowania jest potrzebna wysoka wilgotność względna otaczającego powietrza. Zapewnimy ją, zanurzając doniczkę w dobrze zwilżony torf, mech torfowiec lub keramzyt (alternatywa: umocować NAD pojemnikiem z wodą —zwróćcie uwagę, NIE W pojemniku, to znaczy dno naczynia nie powinno stykać się z taflą wody!). Pożyteczne będzie codzienne opryskiwanie, ale tylko do czasu, gdy pąki zaczną się rozwijać, ponieważ nawet drobne kropelki wody trafiając na kwiat będą brzydkimi burymi plamami na jego bieli. Dlatego w okresie kwitnienia krzewu nie opryskujemy, tylko przecieramy liście miękką zwilżoną szmatką.
Optymalne zakresy temperatury (nagłe jej skoki powinny być wykluczone):
— latem — 22—24°C;
— zimą — 17-18°C. Dopuszczalne jest odchylenie w dół do 16°C, a w górę — do 22°C (wyższa— jest niepożądana). Zatroszczyć się o dopływ świeżego powietrza (mając się na myśli bynajmniej nie przeciągi) i o to, aby temperatura podłoża w żadnym razie nie było niższa, niż otoczenia.
Niezbędna jest kwaśna (pH = 4,5—5,5) mieszanina gleby. Jeśli preferujemy kupioną — kupujemy glebę dla Różaneczników (lub Róż). Przepis własnoręcznego przygotowania: ziemia darniowa, liściowa, torfowa, ziemia z igliwia, piasek w stosunku 1 : 1 : 1 : 1 : 1. Z czasem stopniowo obciążamy tą mieszaninę dodatkami kompostu i torfu. W doniczce potrzebny jest dobry drenaż, który łącznie z poprawnym podlewaniem pozwoli latem stale utrzymywać ją lekko wilgotną. (Ściółkowanie ściółką iglastą i/lub rozdrobnioną korą sosny zmniejsza parowanie i jednocześnie chroni korzenie przed przegrzaniem.) Przez okrągły rok staramy się unikać zastoju wody w systemie korzeniowym. Zimą periodycznie pozwalamy górnej warstwie podłoża podsychać (na 2-3 dni —nie więcej, ponieważ wysychanie całej bryły ziemi Gardenia nie toleruje). Podlewamy miękką — deszczową lub starannie przegotowaną i ostudzoną — wodą o temperaturze pokojowej i (raz w miesiącu) z niewielką ilością kwasu cytrynowego (na szklankę wody wystarczy dziesięć kropli świeżego soku cytrynowego).
Zasilanie zaleca się także łączyć z podlewaniem. Najprostszy harmonogram: co tydzień od wiosny do końca lata dodajemy nawóz dla kwiatów (stężenie — 20 gramów na 10 litry wody), w którym występuje potas K, ale nie ma wapnia Ca. W marcu i czerwcu dodajemy preparaty z żelazem Fe. Są bardziej skomplikowane warianty uwzględniające wiek «ulubienicy», — na przykład panuje przekonanie, że młodą Gardenię jaśminowatą należy zasilać dwa razy w miesiącu, przy czym stosując na przemian nawozy mineralne z organicznymi. Można przeprowadzić taki eksperyment (tylko bez wapna).
Opinie ekspertów na temat przesadzania nie można nazwać podobnymi.
Jedni mówią: należy wykonywać je tylko w razie najwyższej konieczności—wczesną wiosną, lub po kwitnieniu…
Drudzy twierdzą: w końcu każdej zimy koniecznie trzeba przesadzić, i jeszcze skrócić przyrost zeszłego roku o jedną trzecią długości, żeby pędy lepiej strzeliły…
Trzeci proponują opierać się na podstawie wielkości przyrostu: mówią, jeśli «wychowance» w starej doniczce nie jest za ciasno, to i nie niepokójcie jej…
Czwarci wypowiadają się bardziej stanowczo: młodemu egzemplarzowi zmieniajcie «mieszkanie» corocznie, dorosłemu —raz na 2 lub 3 lata, łącząc z «podstrzyganiem» korzeni…
Ostatni wykazują elastyczne i bardziej szerokie myślenie: jeśli miękkość wody do podlewania jest zła — sole wapnia gromadzą się w górnej warstwie gleby tworząc białą skorupę i dlatego właśnie tylko ją raz w roku trzeba wymienić na świeżą, a co do przesadzania rośliny w całości, nie ma pośpiechu…
Rozmnażać Gardenię jaśminowatą możemy przez nasiona (wiosną), jednak najczęściej wykorzystuje się do tego półzdrewniałe sadzonki wierzchołkowe, które bierzemy wiosną lub w końcu lata. Fitohormony i podgrzewanie gleby od dołu przyśpieszają proces zakorzenienia w mini-szklarni. Gdy do tego dochodzi, przenosimy sadzonkę do normalnego naczynia i przycinamy główny pień na wysokości 15 centymetrów, żeby wypuścił on boczne pędy. Dla bujności przyszłego krzewu też je przyszczypujemy (kiedy ich długość osiągnie 10—12 centymetrów) działając starannie i ostrożnie.
Pragnąc uformować koronę z fantazyjnymi konturami, lub odwrotnie nadać jej tradycyjny wygląd, z początkiem wzrostu zaraz po zimie, to znaczy w marcu, usuwamy gałęzie, które uznamy za zbędne. «Fryzurę» dorosłych roślin uzdrowiająco-higienicznemu «strzyżeniu» można poddać także i w innym okresie roku, a mianowicie po kwitnieniu: wycinając słabe i zagęszczone pędy, pozostałe skracając o 1/2 lub nawet o 2/3 długości. Jeśli chcemy otrzymać drzewko pienne — obcinamy wszystkie boczne pędy, nie dotykając wierzchołka. Kiedy osiągnie «zaprojektowaną» wysokość, przyszczypujemy górny pąk szczytowy— i zaczynamy zajmować się bocznymi.
Obserwujemy rozwój kwiatów— usuwając pożółkłe.
Możemy przecierać liście nabłyszczaczem (bardziej zalecany jest preparat z surowców roślinnych, a nie syntetycznych; stosujemy raz na dwa miesiące starając się nie naruszyć kwiatów) — wtedy ich blask na pewno wzbudzi zachwyt widzów.
Ewentualne trudności
W ogóle Gardenie jaśminowatą uważa się za «kapryśną», i trzeba bardzo starać się, aby było obfite kwitnienie.
Zdolna jest ona zrzucić liście i obwisnąć z powodu nagłego spadku temperatury otaczającego powietrza.
Z początkiem pojawienia się pąków nie przestawiać i nie obracać rośliny: od zmiany stopnia zwykłego oświetlenia mogą one zwiędnąć, i nie rozwinąć się w kwiaty.
Jeśli światła jest za mało — Gardenia więdnie, a pąki, które pojawiły się, usychają i opadają.
Niestabilna temperatura, niestaranne podlewanie, brak wentylacji w okresie zakładania pąków doprowadzą do ich nietrwałości i «powszechnego» obumierania.
Liście nabywają szpetną białawość, jeśli w glebie brakuje żelaza. A nadmierna jej alkaliczność powoduje pojawianie się na nich nie mniej brzydkich żółtych smug.
Za mała objętość podlewania lub zbyt zimna woda — liście pożółkną, a następnie osypią się (lub nawet osypią się od razu, bez wcześniejszej zmiany barwy).
O chorobotwórczym wpływie bakterii, wirusów lub grzybów na Gardenię jaśminowatą informacji nie znaleziono.
Często atakują ją mączliki, przędziorki szklarniowce, czerwce mączyste, roślinożerne wciornastki, mszyce. Zapobieganie atakom sprowadza się do utrzymania czystości i omówionych powyżej warunków wilgotności. Często sprawdzamy roślinę. Dostrzegając porażone liście, niezwłocznie usuwamy je. Jeśli zauważyliśmy zbyt późno — stosujemy akarycydy i/lub insektycydy «sklepowe lub domowe».