Opis
Cechy charakterystyczne Chryzalidokarpus («Areki»)
Chryzalidokarpus (Chrysalidocarpus) — rodzaj tropikalnych heliofitów (roślin światłolubnych) należący do rodziny arekowatych (Arecaceae) znanej również jako palmowate (Palmaceae), albo palmy (Palmae). «Wikipedia» twierdzi: że do tej rodziny należy 185 rodzajów, łącznie liczą one w przybliżeniu 3400 gatunków. Bardziej autorytatywne źródło — strona internetowa GRIN (czytaj więcej o tym w pierwszym ustępie artykułu «Szeflera») — do tej pory włączyła do listy gatunków rodziny arekowatych zaledwie 1200 nazw (bez synonimów) i tylko 8 zaliczyła do rodzaju Chryzalidokarpus:
1) Chrysalidocarpus baronii;
2) Chrysalidocarpus cabadae;
3) Chrysalidocarpus decipiens;
4) Chrysalidocarpus lucubensis;
5) Chrysalidocarpus lutescens — Chryzalidokarpus żółtawy zwany też Złotowiec;
6) Chrysalidocarpus madagascariensis — Chryzalidokarpus madagaskarski;
7) Chrysalidocarpus madagascariensis var. lucubensis;
8) Chrysalidocarpus rivularis.
Krajowe źródła odważające się konkretnie mówić o ilości gatunków w tym rodzaju przytaczają jednakową liczbę «20» (zapożyczoną nie wiadomo skąd), «zgodnie» milczą jeszcze o 12 łacińskich nazwach (i o 18 rosyjskich ekwiwalentach), preferują opisywać w szczegółach tylko trzy gatunki: Nr.2, Nr.5 i Nr.6.
UWAGA! Trzeba wiedzieć również, że: synonimem dla cechy rodzajowej «Chrysalidocarpus» służy «Dypsis», bynajmniej nie «Areca». Co więcej, w szczegółowej informacji ze strony internetowej GRIN zawarte jest specjalne ostrzeżenie: nie mylić Chrysalidocarpus lutescens H. Wendl. [znany również jako Dypsis lutescens (H. Wendl.) Beentje & J. Dransf.] i Areca lutescens Bory (znaną również jako Hyophorbe indica Gaertn.)!! Jednak w wyobrażeniach i przyzwyczajeniach osób zajmujących się pokojową zielenią, nadal utrzymuje się błędne przekonanie, że Chryzalidokarpus i Areka (wymawia się poprawnie z akcentem na «e») — to jedno i to samo.
Ojczyzna historyczna Chryzalidokarpusów jest «przywiązana» do Madagaskaru i wysp Komorów rozpościerających się między nim i kontynentem afrykańskim.
Rozdzielając termin «Chryzalidokarpus» na dwie części składowe, w których podstawie upatrują się greckie wyrazy «chryseus» (= «złocisty») i «karpos» (= «owoc»), łatwo domyślić się że: owoce w opisywanych roślinach — są żółto-złotego koloru? Tak to jest (z nielicznymi wyjątkami). Natomiast same rośliny — eleganckie wiecznie zielone piękności, które na świeżym powietrzu w strefie ekwatorialnej kuli ziemskiej wyciągają się w górę o 7—9—15 metrów, a pod dachem różnych gmachów i budynków w pasie środkowym Rosji — o 2—2½—5.
Chryzalidokarpus żółtawy —palma wielopienna (czasem nawet określona jest jako krzew). Z jej kłącza zwykle rośnie kilka (5—7 i więcej) pędów o gładkich nierozgałęziających się łodygach i pełnych wdzięku pierzastych liściach. Rozmiary jednego jasnozielonego liścia mogą osiągać (w środowisku naturalnym) 200 ×90 centymetrów. Jest on rozcięty na 40—60 par trwałych (nie opadających) listków 10—12-milimetrowej szerokości. Na żółtawych młodych ogonkach liściowych i pniach są dobrze widoczne drobne czarne kropki, z biegiem czasu zamieniają się one w gęsto «narzucane» łuski. Długość bruzdowanych żółtych ogonków liściowych w dorosłym egzemplarzu — 50—60 centymetrów.
Chryzalidokarpus madagaskarski — palma «klasycznych» kształtów, czyli o jednym pniu. U podstawy jest on słabo rozszerzony, a na pozostałej wysokości ma średnicę stopniowo zwężającą się od 25 do 20 centymetrów. Na bocznej powierzchni są dobrze widoczne kółka — «blizny» odpowiadające miejscom połączenia opadłych liści. Błyszczące listki wyróżniają się szerokością (do blisko 18 milimetrów) i długością (do 45 centymetrów), rozmieszczają się pęczkami.
Chrysalidocarpus cabadae — jeden z tych samych wymienionych wyżej wyjątków, ponieważ owoce w nim są czerwone, a nie żółte. Gatunkowy epitet «cabadae» pochodzi od nazwiska właściciela ogrodu na Kubie, gdzie dany gatunek był odkryty i opisany po raz pierwszy w 1962 roku, wkrótce po zwycięstwie rewolucjonistów-komunistów pod przewodnictwem Fidela Castro. «Cabada palm» (powszechnie używana nazwa) można przetłumaczyć na język polski połączeniem wyrazowym «palma Kabady». Później palmę tą znaleziono w lasach wysp Komory. Dla utrzymywania pokojowego selekcjonerzy dotychczas nie zdążyli jej przystosować. W środowisku naturalnym jej pień, nabierając grubość (średnicę) do 10 centymetrów, może urosnąć o 12 metrów. Dodajcie jeszcze pęczek liści o długości 2,5—3,5 metra, tworzący rozłożystą koronę w kształcie litery «V», — musicie zgodzić się, że: takiemu olbrzymi rzeczywiście ciężko będzie zmieścić się w mieszkaniu.
Sekrety udanej uprawy Chryzalidokarpus («Areki»)
Jest on światłolubny (normatyw potrzebnego natężenia oświetlenia jest równy 3500 plus minus 500 luksów), nie sprzeciwia się bezpośrednim promieniom słonecznym i pod oknami wychodzącymi na południe będzie czuć się wspaniale, co potwierdzą rozwinięte liście — duże i o nasyconym kolorze. (Jednak mimo to nie rezygnujcie lekko zacieniać «ulubieńca» południową porą latem.)
Młode egzemplarze są znacznie delikatniejsze od dorosłych, ale jedne i drugie potrzebują wilgotne dobre ciepło:
— letni zakres optymalnych temperatur — 22—25°C;
— zimowy — 18—23°C (przy jakichkolwiek okolicznościach awaryjnych — nie mniej niż 15°C);
— od czasu do czasu podpuszczajcie świeże powietrze (nie w postaci przeciągów!). Latem dozwolone jest «wyprowadzać wychowanka na spacer» do ogrodu (przy tym kategorycznie przeciwwskazany jest chlastający deszcz i/lub silny wiatr);
— podlewajcie wiosną i latem obficie (jak tylko zauważycie, że górna warstwa gleby podeschła), jesienią i zimą — z przemyślanym umiarkowaniem (aż do momentu zamiany podlewania na opryskiwanie, dokonując je nie rzadziej niż 2 razy na dobę);
— nie można doprowadzać do całkowitego podsychania bryły ziemi wokół korzeni. Powinna ona zawsze być zwilżona — a więc niech doniczka z palmą będzie umieszczona w podstawce z wodą;
— latem utrzymujcie wysoką wilgotność względną otaczającego powietrza CZĘSTYM opryskiwaniem z rozpylacza. Spróbujcie periodycznie urządzać swojemu «podopiecznemu» łagodny prysznic. Wariant: zanurzajcie w wodę nadziemną część rośliny całkiem (czy spróbujecie, i jakim sposobem?);
— obmywajcie liście dwa razy w miesiącu, a nawet i częściej.
Do wymienionych wyżej wodnych procedur stosujcie wodę miękką i odstaną.
Pożądany skład podłoża: lekka ziemia gliniasto- darniowa, torfowa, próchniczo- liściowa, zbutwiały obornik i piasek, zmieszane w proporcji 2 : 1 : 2 : 1 : 1. Możecie dodać niedużą ilość węgla drzewnego. Możecie kupić gotowy grunt dla palm. Koniecznie mierzcie kwasowość (wymagane pH = 5).
Istnieje bardziej prosty przepis (ziemia darniowa, liściowa, piasek w stosunku 2 : 3 : 1), połączony z mniej surowymi wymaganiami co do kwasowości mieszaniny (pH = 5,0—7,0). Czy odważycie się z niego skorzystać?
Zasilać nawozami Chryzalidokarpus trzeba przez okrągły rok. Stosujcie kompleksowe nawozy mineralne dla ozdobnych roślin liściastych (albo specjalne nawozy dla palm, albo, w najgorszym razie, dla kwiatów) od października do końca lutego co miesiąc, a w pozostałym czasie — 2 (lub nawet 3) razy w miesiącu.
Co do przesadzenia nie ma wspólnej opinii wśród specjalistów:
— jedni mówią, że Chryzalidokarpus znosi je źle, i dlatego przesadzamy tylko w przypadku, gdy stare naczynie zrobi się dla niego nie do zniesienia za ciasne (korzenie zaczną wyłazić z otworu odpływowego), a dodatkowo niepokoić nie można, ale nawet z pojawieniem się tej konieczności lepiej przedsięwziąć nie przesadzenie, a ostrożne przenoszenie;
— inni, nie «zaklinowując się na negatywie», spokojnie i pewnie polecają młody egzemplarz przesadzać corocznie (wiosną), a dorosły — z 3-4-letnimi pauzami. Samo przez się rozumie się, że w nowej doniczce trzeba stworzyć nowy dobry drenaż, przygotować dodatkową ilość mieszaniny gleby. Jeśli palma już przekształciła się z doniczkowego malucha w ciężką kadziową «matronę» — możecie ograniczyć się do zamiany górnej warstwy podłoża, przy wykonywaniu której starannie chrońcie system korzeniowy.
W rozmnażaniu znane są 2 sposoby:
A) poprzez nasiona. Moczymy je w ciepłej (30°C) wodzie przez 2—4 dni, następnie osadzamy w lekkie torfowe podłoże. Zapewniają jemu podgrzewanie do 20—25°C, średni stopień wilgotności, jasne światło (spróbujcie łączyć te wszystkie warunki w mini-szklarni). Po 30—40 dniach, gdy nasiona wykiełkują, obniżamy temperaturę do 18—22°C. Po 3-4 miesiącach pojawią się pierwsze listki, po czym przeprowadzamy siewki do doniczek o rozmiarach 10—12 centymetrów;
B) poprzez odrosty (poprzez pędy, które tworzą się z dolnych pąków). Rozdzielić je od«mamusi» nie jest zbyt trudno, a dalej wprawie nie powstaje problem z zakorzenieniem w lekkim gruncie. (Czy poprawnie jest nazywać ten proces «podziałem krzewu»?) Najbardziej korzystna do takiego rozmnażania jest wiosenno-letnia pora.
Ewentualne trudności
Kupując Chryzalidokarpus żółtawy rosnący krzewem z 5 (lub więcej) niewielkich palm w jednym naczyniu, nie próbujcie je odkopywać, rozdzielać i rozsadzać do różnych doniczek — bo inaczej wszystkie zginą. Temu gatunkowi Natura nakazała żyć «rodzinką» na jednym kłączu ukrytym w ziemi.
W tak zwanym okresie spoczynku uważajcie, żeby nie doszło do przelewania —jest ono nadzwyczaj niebezpieczne. Orientujcie się według stanu górnej warstwy gleby — po jej podeschnięciu odczekajcie 2-3 dni, zanim wprowadzicie kolejną porcję wody.
Liście żółkną:
a) przez ubóstwo letniego podlewania;
b) przez nadmierne naświetlenie bezpośrednimi promieniami słonecznymi;
c) przy niedostatecznej ilości składników odżywczych w glebie;
d) przy nadmiarze w niej wapnia Ca (prawdopodobnie woda używana do podlewania — jest zbyt twarda).
Brązowieją końce liści — szukajcie przyczyny w następującym spisie:
a) otaczające powietrze jest nadmiernie suche lub niedopuszczalnie chłodne;
b) mała objętość podlewania;
c) kontaktują się one z zimnymi przedmiotami (na przykład, z szybami okiennymi zimą).
Na liściach pojawiają się bezkształtne brązowe plamy:
a) podłoże jest nadmiernie nawilżone;
b) nagle spadła temperatura;
c) podlewacie roślinę twardą wodą.
Jeśli liść całkiem nabywa ciemnobrązowe (bure) ubarwienie i obumiera, to «winne» jest, widocznie, naturalne starzenie się, i liść ten — jest jedynym z dolnych. Można je przymusowo usuwać (ale nie zrywajcie, a odcinajcie ostrym narzędziem). Jeśli nie dotykać — z czasem odpadną same.
Pociemnienie WSZYSTKICH nadziemnych części rośliny może być objawem gnicia, do którego doprowadziło ciągłe nadmierne nawilżenie gruntu (czy normalnie działa drenaż?).
Liście mogą zbladnąć od nadmiernego oświetlenia lub wskutek gwałtownej działalności przędziorków szklarniowców. «Pomaga» im suchość otaczającego powietrza.
Czerwce mączyste preferują «swawolić» na spodnich stronach liści, od czego rozkoszne liście zaczynają żółknąć i usychać.
Jak i każda palma, Chryzalidokarpus ma skłonność do ataków tarczników.
Jest też jeszcze wrażliwy na niektóre chorobotwórcze grzyby. «Ozdabiają» one liście rozrastającymi się okrągłymi lub owalnymi plamami (czerwonawo-burego koloru, nieco bardziej jaśniejsza obwódka). Wstrzymując opryskiwania wodą, obrabiajcie «poszkodowanego» fungicydem.