Rośliny domowe Kalatea
Opis
Cechy charakterystyczne Kalatei
Kalatea lub Ostrzeszyn (Calathea) — rodzaj wieloletnich kłączowych roślin zielnych z lasów tropikalnych Ameryki Centralnej i Południowej zaliczony przez istniejącą botaniczną klasyfikację do rodziny marantowatych (Marantaceae). Charakterystyka ilościowa rodzaju zbija z tropu niejasnością: jedne źródła twierdzą, że jest on — największy w rodzinie (150 «z hakiem» gatunków z 400), inne ograniczają się skromną liczbą 25.
Prawie wszystkie gatunki Kalatei, które rozsławiły ten rodzaj wśród miłośników pokojowej zieleni, zachwycają człowieka właśnie liśćmi, rozmieszczonymi na cienkich ogonkach liściowych: piękne, duże, misternie pomalowane, wzorzyste, przy tym wzory są różnorodne i oryginalne… Jednocześnie znane są dwa gatunki z doskonałymi ozdobnymi kwiatami:
— Kalatea Warszewicza (Calathea warschewizii) przedstawiająca dla wymagających oczu jasne (białe, kremowe, różowe) kwiaty, które mają dość ciekawy kształt i zebrane są w kwiatostany-kłosy. Również liście są bardzo atrakcyjne: aksamitne, owalne, ciemnozielone, na spodnich stronach są dobrze widoczne bordowe (ciemnopurpurowe) tony, a na górnych jest jasnozielony rysunek typu «choinka»;
— Kalatea Crocata, znana również jako Kalatea żółtokwiatowa (Calathea crocata), wysokości do 60 centymetrów, mająca na tle dużych (20-30-centymetrowych) ciemnozielonych liści efektowne jaskrawo pomarańczowe główkowate kwiatostany. Do kwitnienia potrzebny jej jest krótki dzień świetlny (8-10 godzin, nie więcej), dlatego odbywa się ono w jesienno-zimowym okresie lub wczesną wiosną. Spodnie strony liści — ciemnoczerwone (dokładniej, bordowo-brązowe).
Ponieważ słowo «kalatos» w tłumaczeniu z języka greckiego na język polski oznacza «kosz», uważa się, że starożytni Grecy wyplatali kosze z liści Kalatei. Nie «opierając» myśli na czystym anachronizmie (Europejczycy odkryli Kalateę w przybrzeżnych zaroślach jednej z brazylijskich rzek nie wcześniej niż w XVI wieku po Narodzinach Chrystusa, a Starożytna Grecja, lub Hellada, datuje się na XI-II wiek przed jego narodzeniem) spróbujcie zrobić chociażby jeden kosz?
Oto lista udomowionych ozdobno-liściastych gatunków Kalatei (oczywiście że nie wyczerpująca):
— Kalatea Bachema, znana również jako Kalatea Basze (Calathea bachemiana) — sama niewybredna w rodzaju. Bezłodygowa roślina do 40 centymetrów wysokości. Podłużno-lancetowate liście (długość 15-25 centymetrów, szerokość 3-9 centymetrów) są sercowate u podstaw, zwężone ku końcowi, z wierzchu zielonkawo-srebrzysto-białe z ciemnozielonymi plamami wzdłuż żyłki centralnej lub z ciemnozieloną obwódką na brzegach, od dołu całkiem zielone lub białawo-zielone;
— Kalatea Veitcha (Calathea veitchiana) osiąga wysokość 90 centymetrów. Błyszczące, owalne, mocne liście (20-30 centymetrów długość, 10-15 centymetrów szerokość) na końcach krótko zaostrzone, przy podstawie słabo sercowate. Demonstrują ciekawe ubarwienie: ogólny kolor — ciemnozielony, z wierzchu jasnożółto-zielone pasy, od dołu czerwonawe tło i jasnożółte pasy;
— Kalatea Insignis (Calathea insignis), znana również jako Kalatea lancetowata lub lancetolistna (Сalathea lancifolia), wyrasta do wysokości pół metra, jest jedną z samych niewybrednych, rosnących w pokojach. Stojące prosto liście (długość 45-50 centymetrów) wydają się bardzo wąskimi, na jasnozielonych górnych stronach mają symetryczny rysunek utworzony z szeregu dużych i małych ciemnozielonych plam owalnego kształtu. Spodnie strony liści — ciemnoczerwone lub purpurowe jak u wielu «krewniaków»;
— Kalatea pręgowana, znana również jako Kalatea pasiasta (Calathea zebrina), może osiągnąć 80 centymetrów wysokości i wygląda na potężną roślinę — dzięki, prawdopodobnie przykorzeniowej różyczce liściowej z dużych (30-40 centymetrów długości, i szerokości 10-16 centymetrów) eliptycznych aksamitnych liści na długich (do pół metra), grubych, mięsistych ogonkach. Na górnej stronie każdego liścia po soczystej jaskrawej zieleni od jasnej żyłki centralnej rozchodzą się szerokie ciemnozielone pasy z wyraźnymi brzegami. Spodnie strony — purpurowe, lub czerwonawe, albo (częściej w młodym wieku) ciemnoliliowe z czerwonawym odcieniem, purpurowo-fioletowe. Gatunek przystosowany jest do życia w ciepłych pomieszczeniach;
— Kalatea "Maui queen" (Calathea Maui Queen) ciekawie miesza blado- i ciemnozielone tony w barwie liści;
— Kalatea strojna (Calathea formosum) jest bardzo podobna do pręgowanej, jednak liście w różyczce liściowej (blado zielone górne strony z szerokimi zielonymi pasami, spodnie są liliowe) odrastają na długość tylko do 10 centymetrów;
— Kalatea okrągłolistna (Calathea orbifolia) odznacza się rzecz jasna, okrągłymi liśćmi «ubranymi» w paski (ciemnozielone i jasnozielone pasy mają w przybliżeniu jednakową szerokość) podobne do marynarskich podkoszulek;
— Kalatea lamparcia (Calathea leopardina) — bezłodygowa roślina do 40-50 centymetrów wysokości. Rozmiary liści: długość 10-12 centymetrów, szerokość 3-5 centymetrów. Kształt: eliptyczno-lancetowaty. Ubarwienie: ciemnozielone podłużne plamy graniczące z podstawą z żyłką centralną na jasnozielonym tle;
— Kalatea Lietzei (Calathea lietzei) osiąga 50-60 centymetrów wysokości, może tworzyć gęste krzewy. Liście przykorzeniowe i na łodygach są cienkie podłużne owale 12-15 centymetrów długości, i szerokości 5-7 centymetrów. W jaskrawej zieleni górnych stron widoczny jest metaliczny odblask, ciemnozielone pasy są w takim stopniu szerokie, że ciężko powiedzieć: gdzie jest tło, a gdzie jest rysunek? Spodnie strony — liliowo-czerwone lub purpurowe z wyraźną domieszką liliowego koloru. Nazwa bardzo ozdobnej odmiany «Greenstar» tłumaczy się z angielskiego dwoma słowami «Zielona gwiazda»;
— Kalatea Lubbersa (Calathea Lubbersii) słynna z minimum dwóch niezwykłości: po pierwsze, u większości jej «krewniaków» rysunek na górnych stronach liści jest symetryczny, a u niej — niesymetryczne żółte i zielone plamy; po drugie, u większości kolor spodnich stron jest zbliżony do purpurowego a u niej — zielony;
— Kalatea Makoya (Calathea macoyana), nie lubiąca opryskiwania, łatwo godzi się ze sztucznym oświetleniem, czyli jest bardzo odpowiednia do utrzymywania w pokojach. Rośnie do wysokości, z reguły 30-60 centymetrów (maksimum — 150). Liście —szerokie, owalne, krótko zaostrzone przy końcach (długość 10-20 centymetrów, szerokość 8-12 centymetrów), siedzące na korzeniu na długich (do 14 centymetrów) prostych ogonkach liściowych. Na ogonkach liściowych są «skrzydła», które szybko usychają. Górną stronę każdego liścia — jaskrawo zieloną na białym przezroczystym tle — chce się nazywać srebrzysto-zieloną. Jest ona pięknie ubarwiona czerwonawymi porozrzucanymi plamami oraz podłużnymi ciemnozielonymi pasami o różnej wielkości, ciążącymi ku środkowej żyłce. Taki samy rysunek jest widoczny na spodnie purpurowej stronie;
— Kalatea obrzeżona, znana również jako Kalatea pawia (Calathea picturata), swoje jasno pomalowane liście z szeroką ciemnozieloną obwódką ma na cienkich, długich i również ciemnych ogonkach liściowych;
— Kalatea różowo-kropkowana, znana również jako Kalatea Medalion (Сalathea roseopicta), jest zwarta, jednak bardzo efektowna: wyobraźcie sobie szeroko-owalne zielone liście poprzetykane różowymi żyłkami centralnymi, od których po górnych stronach rozchodzą się wyraźne różowe linie (niestety, z czasem one bledną). Spodnie strony liści są koloru ciemnoróżowego;
— Kalatea falistolistna (Calathea rufibarba) potrzebuje bardziej oranżeryjnego, niż pokojowego «wychowania», ponieważ jest bardzo kapryśna: opryskiwania nie lubi, jednak przy niskiej wilgotności względnej otaczającego powietrza nie wytrzymuje naporu roztoczy; przy niedostatecznym oświetleniu rosną małe liście, ale na długich ogonkach liściowych, przez co psuje swoje piękno… Spodnie części podłużnych liści ubarwione są w odmianie «Wavestar» dość jaskrawym bordowym (liliowo-bordowym) kolorem, a w odmianie «Blue Grass» — zielonym, a ogonki liściowe pokrywa jasny puszek —właśnie on i sprowokował nadanie « wyłącznie męskiego» gatunkowego epitetu w języku rosyjskim «kalatea rudobroda». Brzegi liści są lekko faliste. Na ich górnych stronach brak rysunku, zieleń «tła»może mieć w różnych odmian różne odcienie — od jasnego do ciemnego.
— Kalatea Ornata (Calathea ornata) charakteryzuje się wysokością 50-60 centymetrów, co w porównaniu z wymiarami owalnych liści (do 40 centymetrów długości i do 15 centymetrów szerokości) interpretuje się jako niskorosłość. Ich górne strony — ciemnozielone (przy jasnym świetle wyglądają na wypłowiałe) z wąskimi parzystymi biało-różowymi liniami wzdłuż żyłek. Z czasem te linie bledną. Spodnie strony — ciemnopurpurowe. Jest kilka wariantów odznaczających się kształtem i rozmiarami liści, barwami podstawowego tła i linii na górnych stronach, ubarwieniem spodnich stron, długością ogonków liściowych.
Wszystkie gatunki Kalatei nie znoszą dymu tytoniowego— rzucajcie palenie!
Wiele «umie» składać swoje liście wieczorem i pokazywać ich «lewą stronę» właścicielom, jakby na znak życzeń na dobranoc. Rankiem liście kończąc długie machnięcie powracają do normalnej pozycji. Podnoszą się i zwijają się one także jeszcze przed samym deszczem oraz «śledzą» źródło światła jak główki (kwiatostany) słonecznika.
U wielu gatunków Kalatei pod cienką warstwą ziemi są skryte ważne elementy systemu korzeniowego — stolony i bulwy. Od nich w kierunkach promienistych (w przybliżeniu horyzontalnych) wyrastają kłącza, a od kłączy prosto wertykalnie kierują się ku «niebu» krótkie pędy, na których rozwijają się liście (dość często pojedyncze).
Sekrety udanej uprawy Kalatei
Uważa się, że ona niby lubi intensywne jaskrawe oświetlenie. Jednak ścisłe sąsiedztwo ze słonecznym (południowym) oknem — nie najlepsza decyzja, ponieważ ubarwienie liści «blaknie». Pożądane jest aby umieszczać Kalateę w 1-2 metrach od okna wychodzącego na wschód lub na północ, albo zapewnić jej pewne zacienienie przed palącymi promieniami w południe. Pamiętajcie: jeśli cień jest zbyt głęboki, to liściom będzie ciężko «napompować się» statusowym ubarwieniem.
Gleba powinna być stale wilgotną, jednak nie róbcie ją «bagnem».Do podlewania stosujcie miękką ciepłą wodę: wiosną i latem — obfitą, zimą ograniczoną ilość.
Pożądana jest podwyższona wilgotność względna otaczającego powietrza, dla której stworzenia i utrzymania postawcie doniczkę w podstawkę ze zwilżonym mchem, piaskiem lub keramzytem. Wariant regularnego opryskiwania będzie «do smaku» bynajmniej nie każdej Kalatei — wyjaśniajcie i uwzględniajcie prawdziwe potrzeby konkretnej odmiany. Być może, trzeba opryskiwać nie samą roślinę, a sąsiadujące z nią powietrze.
Zakresy najbardziej korzystnych temperatur: latem — 20-25°C, zimą (od października do końca lutego) — 16-18°C.
Wiatr (w jakiejkolwiek formie: czy stałe przeciągi, czy nagłe silne pojedyncze porywy) dla Kalatei jest przeciwwskazany.
Zasilajcie ją co 2 tygodni specjalnym nawozem kompleksowym do dekoracyjnych roślin liściastych.
Przesadzajcie wiosną lub latem corocznie (lub co najmniej, raz na dwa lata). Jeżeli system korzeniowy nie leży głęboko, wybierajcie szerokie naczynia. Bądźcie ostrożni z bulwami. Wykorzystujcie mieszaninę ziemi ogrodowej i kompostu iglastego w stosunku 2 : 1. Jeśli podłoże otrzymało się zbyt ciężkie, to dodajcie piasek rzeczny albo wermikulit.
Kwasowość powinna być słaba (pH = 5,0-6,0). Wszystkimi środkami wykluczajcie obecność wapna: Kalatea jego nie znosi. Możecie wypróbować jeszcze jeden «przepis»: ziemia liściowa, torf, piasek w proporcji 2 : 3 : 1.
Rozmnażają przy wiosennym przesadzaniu dzieląc bryłę korzeniową tak, żeby w każdej jej części (dość często nazywają je „delenkami’’) pozostawała minimum jedna bulwa, 2-3 poziome odrosty i kilka pionowych pędów z listkami.
Kalateę można rozmnażać jeszcze przez nasiona.
Przycinania ona nie potrzebuje.
Ewentualne trudności
Jeśli wybrane jest zbyt jasne miejsce, to blaszki liściowe tracą ubarwienie (zmniejsza się jego intensywność), i zmniejszając się w rozmiarach stopniowo usychają. Pod bezpośrednimi promieniami słonecznymi na liściach powstają oparzenia (brązowe plamy).
Liście zwijają się i pokrywają się brzydkimi plamami — niewystarczająca objętość podlewania. Jeśli grunt jest nadmiernie nawilżony, i oprócz tego zdarzają się nagłe skoki temperatury — system korzeniowy może nieodwracalnie zgnić (razem z bulwami).
Wysoka wilgotność względna otaczającego powietrza przy jego niskich temperaturach doprowadzi do gnicia rośliny. Od nadmiernej suchości powietrza liście skręcają się, brzegi ich brązowieją i podsychają.
Jeśli zaczynają usychać końce liści i spowalnia się wzrost Kalatei, to winne jest nadmiernie suche powietrze i/lub nieodpowiedni grunt.
Końce liści robią się szczególnie żółto-brązowymi — błędnie jest wybrana objętość zasilania (za mała, albo za duża w porównaniu z optymalnym).
Z owadów-pasożytów szkodzą Kalatei roztocze i tarczniki, czasami mączliki.
