Opis
Cechy charakterystyczne Orlika
Orlik (Aquilegia) – rodzaj wieloletnich roślin zielnych należący do rodziny jaskrowatych (Ranunculaceаe). Dziko rosnące Orliki występują w umiarkowanym klimacie Europy, Azji i Ameryki, a odmianowe formy są uprawiane powszechnie.
Naukowa nazwa rośliny pochodzi od łacińskich wyrazów: «aqua», co tłumaczy się na «woda», i «lego» – «zbierać». Rzeczywiście, na płatkach Orlika zbiera się woda deszczowa albo rosa, która jest podobna do małych przezroczystych pereł. Rosyjska nazwa «Wodosbor» również odzwierciedla tą niezwykłą właściwość rośliny. Nazwa «Orlik» pojawiła się, najprawdopodobniej, wskutek tego, że niektórzy naukowcy w łacińskiej nazwie widzą wyraz «aquila», który tłumaczy się na «orzeł». W potocznym języku rosyjskim można również usłyszeć takie nazwy tej rośliny, jako sapożki, golubki, kolombiny, kolokol, kwiat elfów, pantofelek elfów. W średniowieczu Orlik uważano za talizman chroniący przed czarną magią, oraz za symbol Ducha Świętego. Teraz na całym świecie roślina ta jest symbolem siedmiu cnót, a taki gatunek, jak Orlik niebieski – dodatkowo jeszcze symbolem stanu Kolorado w Stanach Zjednoczonych.
Orlik ma palowy system korzeniowy pozwalający w razie konieczności czerpać wodę z głębi ziemi. Sieczne liście o szaro-zielonym ubarwieniu w tej roślinie są rozmieszczone na długich ogonkach liściowych i zebrane są w przykorzeniową różyczkę liściową. Pędy kwiatowe są mocne, w zależności od gatunku osiągają 20-130 cm wysokości, na ich wierzchołkach rozmieszczone są atrakcyjne kwiaty (około 5 cm średnicy) oryginalnego kształtu, zebrane w wiechowate kwiatostany. Kwiaty mogą być proste, jak i pełne, przy tym ubarwienie ich jest bardzo różnorodne. Kwitnienie występuje wiosną lub latem do jesieni. Owoc przedstawia sobą łuszczynę o drobnych nasionach czarnego ubarwienia, zachowującymi zdolność kiełkowania przez 1-3 lata. Z nasionami trzeba postępować bardzo ostrożnie, ponieważ są one trujące (zawierają cyjanek).
W ogrodowo-parkowej uprawie Orlik dobrze wygląda w jakichkolwiek nasadzeniach, przy czym tak w pojedynczych, jak i grupowych. Tymi roślinami ozdabiane są klomby i bordiury. Niskie odmiany wykorzystuje się przeważnie w tworzeniu alpinariów, gdzie Orlik świetnie wygląda na tle skalnicy i goryczki oraz w uprawie pojemnikowej jako ozdoba balkonów i werand. Wysokie gatunki atrakcyjniej wyglądają w rabatkach i miksbordierach w sąsiedztwie łubinów, kosaćców, dzwonków, traw, tawułki, wietlicy. Orlika także często wysadza się w pobliżu różnych zbiorników wody i pod wysokimi drzewami. Oprócz tego rośliny te nadają się do ścięcia i różnorodnych bukietów.
Rodzaj Orlik liczy około stu gatunków. W zależności od występowania lub braku ostróg, oraz ich kształtu, gatunki Orlika dzielą na:
Europejskie (o krótkich ostrogach w postaci haczyka lub kółka):
Orlik alpejski (Aquilegiа alpinа) – osiąga około 30 cm wysokości i wyróżnia się dużymi kwiatami niebiesko-liliowego odcienia;
Orlik syberyjski albo gruczołowaty (Aquilegiа glandulosа) – niska roślina o gruczołowatych włoskach i fioletowo-niebieskich kwiatach zakwitających pod koniec wiosny;
Orlik pospolity (Aquilegiа vulgаris) – o wysokości do jednego metra, o dużych kwiatach (do 5 cm) oraz różnorodnym ubarwieniu;
Orlik Bertoloniego (Aquilegiа bertоlonii) – niski gatunek charakteryzujący się niebieskimi kwiatami zakwitającymi w drugiej połowie wiosny;
Orlik olimpijski (Aquilegiа olympicа) – o wysokości 35-55 cm, o okrytych puszkiem pędach kwiatowych i dużych biało-niebieskich kwiatach;
Amerykańskie (o długiej prostej ostrodze i często jaskrawym ubarwieniu kwiatów w złocisto-szkarłatnych kolorach):
Orlik niebieski (Aquilegiа caеruleа) –wyrasta do 70 cm wysokości i wyróżnia się niebiesko-fioletowymi działkami kielicha kwiatowego z płatkami białego ubarwienia;
Orlik kanadyjski (Aquilegiа canаdensis) – o wysokości do 60 cm, o czerwono-żółtych kwiatach zakwitających pod koniec wiosny;
Orlik złocisty (Aquilegiа сhrysantha) –wyrasta do jednego metra wysokości i wyróżnia się licznymi złocistymi kwiatami zakwitającymi w czerwcu;
Orlik Skinnera (Aquilegiа Skinnеri) –wyrasta do 75 cm wysokości i wyróżnia się żółtawo-szkarłatnymi kwiatami zakwitającymi pod koniec lata;
Rodem z Chin i Japonii (bez ostróg):
Orliczek bezostrogowy (Aquilegiа ecalcaratа) – o wysokości około 20 cm, wyróżnia się przez kwiaty wiśniowego ubarwienia występujące w całej swej okazałości w drugiej połowie lata.
W ogrodach i parkach dziko rosnące gatunki są wielką rzadkością. W architekturze krajobrazu zasadniczo wykorzystywane są odmiany hybrydowe – Aquilegia × hybrida (o wysokości od 50 cm do metra, o różnorodnym ubarwieniu i stopniu pełności kwiatów). Większość tych roślin pochodzi od Orlika pospolitego skrzyżowanego z amerykańskimi gatunkami.
Sekrety udanej uprawy Orlika
Hodowcy kwiatów czczą Orlika za jego absolutną niewybredność, mrozoodporność i zdolność wzrostu bez przesadzeń przez wiele lat. Tylko niektóre gatunki występujące w środowisku naturalnym o bardziej ciepłym klimacie potrzebują osłony na zimę. Roślina ta może bez problemów rozwijać się tak w słonecznych miejscach, jak i w cieniu, na jakichkolwiek rodzajach gleb, jednak lepiej kwitnie w półcieniu na urodzajnych ziemiach z dobrym drenażem.
Podstawowa pielęgnacja rośliny zakłada pielenie, spulchnianie, obfite podlewanie w suchej porze i wprowadzenie nawozów kompleksowych (1-2 razy w sezonie). Po skończeniu kwitnienia zaleca się obcinać pędy o jedną trzecią. Co wiosnę należy podsypać pod krzew Orlika glebę, ponieważ korzenie tej rośliny z czasem zaczynają wypierać.
Chociaż Orlik uważany jest za roślinę wieloletnią, to po 3-5 latach traci swoją ozdobność i nie kwitnie już tak obficie, dlatego trzeba jego we właściwym czasie odmładzać.
Orlik łatwo rozmnaża się przy pomocy nasion, które zwykle wysiewamy przed zimą. Przy takim siewie już wiosną pojawią się wschody, które należy tylko przerzedzić. Nasiona można wysiewać na rozsadę w marcu-kwietniu (pożądane jest po uprzedniej stratyfikacji w ciągu jednego miesiąca w lodówce o temperaturze 5-7 °C lub w śniegu) w dość głęboki kontener z glebą, przy tym nie zagłębiamy je, а tylko przysypujemy ziemią. Następnie siewki opryskujemy wodą z opryskiwacza. Żeby stworzyć efekt cieplarniany, nasiona nakrywamy polietylenem. Kontener umieszczamy w ciepłym pomieszczeniu o temperaturze 15-20 °C. Po pojawieniu się wschodów osłonę periodycznie zdejmujemy, żeby siewki były wietrzone, i przenosimy kontener do bardziej chłodnego pomieszczenia, ale z dostateczną ilością światła. Jeśli siewki wzeszły zbyt gęsto, przy pojawieniu się kilku listków należy je rozpikować tak, żeby odległość między młodymi roślinami wynosiła około 5 cm. Gdy minie zagrożenie przymrozków (zwykle w maju), rośliny wysadzamy w otwarty grunt na stałe miejsce utrzymując odległość między nimi 20-40 cm, i z początku zacieniamy. Młode Orliki zasilamy nawozem, w wypadku, gdy w glebie jest niedostateczna ilość mikroelementów, i we właściwym czasie podlewamy, przy tym należy pamiętać, że podlewanie powinno być obfite, ale nie częste. Już następną wiosną takie rośliny obdarowują nas atrakcyjnymi kwiatami. Orlik doskonale rozmnaża się przez samosiew, dlatego jeśli nie chcecie wyhodować ogromny kwietnik z tymi roślinami przekwitłe kwiatostany należy w porę usuwać.
Orlik można rozmnażać również poprzez sadzonki przykorzeniowe, na które wykorzystujemy młode pędy z nierozwiniętymi listkami, lub poprzez podział krzewu. Sadzonki ścinamy wprost przy korzeniu, sadzimy w przepuszczającą powietrze glebę na głębokość do 1 cm, nakrywamy polietylenem dla stworzenia efektu cieplarnianego, zacieniamy i systematycznie podlewamy.
Podział przeprowadzamy wiosną lub w sierpniu-wrześniu. Krzew ostrożnie wykopujemy, obcinamy stare liście, wszystkie korzenie bardzo ostrożnie przemywamy, palowy korzeń przy pomocy ostrego noża dzielimy na części tak, żeby każda z nich zawierała 3-4 pąki szczytowe i kilka korzeni, miejsce cięcia przysypujemy węglem drzewnym. Następnie części wysadzamy w urodzajną glebę. Jednak rozmnażanie wegetatywne w warunkach domowych bynajmniej nie zawsze jest skuteczne, ponieważ Orlik źle znosi przesadzenie i przy najmniejszym uszkodzeniu korzeni może zginąć.
Ewentualne trudności
Na ogół, Orlik nie przynosi kłopotów hodowcom kwiatów i rzadko choruje, ale przy częstej zmianie warunków pogodowych może zostać zaatakowany przez mączniaka, zgniliznę, rdzę, plamistość, nematody. Przy pojawieniu się pierwszych objawów choroby należy usunąć i spalić porażone odcinki, a wszystkie rośliny obrobić fungicydami. Aby w przyszłości uniknąć tych cierpień, należy nie dopuszczać do zagęszczenia nasadzeń i znormalizować podlewanie.
Młode pędy Orlika często uszkadzają gąsienice, sówki, mszyce, owady minujące liście, przędziorkowate roztocza. Przy wykryciu na roślinach szkodników należy przeprowadzić opryskiwanie insektycydami.
